Mô tả: Trong buổi xã-hội đương trải qua một « cơn sốt vỡ da », con người Việt-Nam cựa-quậy vươn lên để tham-dự vào cuộc hòa-ca ồ ạt của thế-giới, cuốn sách khảo-cứu này ra đời, như có vẻ thách-thức trước cao-trào « sóng mới » của đời nguyên-tử.
Chúng tôi không nghĩ thế.
Chúng tôi cho rằng người ta sinh ra không phải chỉ là một « con vật người » sống ở đâu cũng chỉ có những khát-vọng như nhau, muốn hành động gì đều cứ tự nơi mình, dọc ngang nào biết trên đầu có ai. Trái lại, nếu chúng ta không còn ở trong thời-kỳ xuất mẫu hoài, tiện thị hữu quân thân (lọt lòng ra là đã có bổn-phận đối với cha mẹ vua chúa) thời-kỳ mà chúng ta sống đây có khác xưa rồi thật : vua chúa không còn nữa, và bổn phận đối với cha mẹ cũng đã dần dần lỏng-lẻo, nhưng ta đâu đã thoát-ly hẳn được ảnh-hưởng của hoàn-cảnh, của sự chung sống trong một xã-hội vẫn còn lấy nông-nghiệp làm căn-nguyên, lấy gia-đình làm nền tảng.
Từ lúc tập-tễnh biết đi, bập-bẹ biết nói, đến khi biết nghe chuyện cổ-tích bên bếp lửa ấm-cúng, biết suy-tư học-hỏi thầy bạn nơi học-đường, biết ngâm-nga những vần thơ phú có dư-âm dội vào tâm-khảm, biết tưởng-nhớ đến những người thân đã khuất, biết não lòng trước cảnh đau thương của đất nước, biết phẫn-nộ trước nỗi bất-công giày-vò bao nhiêu thế-hệ và trong những lúc nhàn hạ, biết thưởng-thức hương vị mộc-mạc của quê-hương, v.v… bấy nhiêu cái biết đã tạo-thành một con người riêng-biệt, quy-tụ vào cá-tính một dân-tộc riêng-biệt, không giống hẳn dân-tộc nào khác. Những cái biết ấy không thể chỉ nghe phong-thanh mà lĩnh-hội được, phải đã từng sống qua mới nhận-thức được trọn-vẹn mà thôi.
Nếu con người Việt-Nam ngày nay là kết-tinh của con người Việt-Nam ngày qua (hoặc ít hoặc nhiều, chối-cãi sao được) thì muốn tìm hiểu những gì còn chi-phối đời sống hiện-tại của chúng ta, trong khi ta đương co chân chạy theo đà tiến-triển vũ-bão của văn-minh cơ-khí, thiết-tưởng có ngoảnh lại nheo một đuôi mắt vào cuộc sống hôm qua, chưa ắt đã là hoàn-toàn vong-bản !
Vì thế, chúng tôi coi cuốn sách của bạn Toan-Ánh là một công-trình cần phải có, để ghi lại những cái gì đã mất cùng những cái gì sắp mất, cho ta có thể nhận-chân và vớt-vát lại một vài giá-trị cũ, những giá-trị tuy không đứng vững nữa trên hiện-tại, nhưng cũng giúp ta hiểu được đôi phần gốc rễ của cái hiện-tại ấy, ngõ hầu chỉ cho ta hướng đi để xây-dựng một tương lai phù-hợp với bản-chất của dân tộc :
« Trăm năm tính cuộc vuông tròn
Phải dò cho đến ngọn nguồn ngách sông ».
"Thành công không phải là điều bạn có, mà là điều bạn trở thành. – Khuyết danh"